những cánh chim non xoay tròn trong gió: tháng 2 2017

Ngày trước, chúng ta có Đồ họa nét mảng đậm nhạt. Ngày nay, chúng ta có cả Tự do. Tự do trong suy tưởng, tự do trong cảm xúc và tự do trong thực nghiệm.

Người thợ quen tay nghề. Người thực nghiệm luôn suy nghĩ.

----------------------------------------

Nói tới in ấn, là nói tới quy trình, bắt đầu từ ý đồ tạo hình của tác giả tới ấn phẩm cuối cùng, được ký tên, đánh số để xuất bản. Quy trình như vậy, đòi hỏi những tiêu chuẩn về kỹ thuật. Với số loại hình tranh in phong phú, đa dạng, nhưng bản chất thực nghiệm theo quy trình của nghệ thuật tranh in là không đổi.

Tính chất thực nghiệm là tính chất, yêu cầu quan trọng nhất trong tất cả các thực hành nghệ thuật. Tính thực nghiệm chính là kết quả của sự tư duy, lao động, rèn luyện và là nền tảng cho sự chân thực của tác phẩm. Tính thực nghiệm tồn tại trong mỗi ấn phẩm, chính là quá trình in ấn, bởi để có được ấn phẩm, người họa sỹ đã phải thực hiện qua từng công đoạn mà không thể làm tắt, bỏ bớt.

Phác thảo của tác phẩm nếu không trải qua thực nghiệm sáng tạo, thông qua in ấn thì chỉ là một triển khai ý tưởng, một thiết kế. Tính thực nghiệm càng khẳng định hơn mối liên hệ không thể tách rời giữa kĩ thuật và hình thức – nội dung tác phẩm. Trong lịch sử ngành nghề có thể thấy, từ bản thảo, phải qua tay rất nhiều người thợ để đưa đến bản in cuối cùng: sao chép, chế bản, chuẩn bị mực, giấy và in. Ví dụ tranh dân gian truyền thống của nước ta, là kết quả từ sự khéo léo thực hành giữa các khâu: sáng tác, chế bản và in của tập hợp các nghệ nhân. Ngày nay trong quan niệm hiện đại, người nghệ sĩ khai thác tối đa quy trình theo một cách chi tiết đến từng thao tác để có thể diễn tả được tác phẩm trong chất liệu và sự tìm tòi cá nhân. Đó cũng là lúc tính thực nghiệm càng được đề cao hơn hết, cốt làm sao tìm được sự dung hòa giữa truyền thống và hiện đại.

Mà thực nghiệm chính là thực hành các giai đoạn in ấn. Qua thực nghiệm, quá trình in ấn thể hiện tính nhiều giai đoạn, tạo nên sự đặc biệt của tranh in so với hội họa, điêu khắc hay các loại hình khác. Do đó tính nhiều giai đoạn cũng là một tính chất quan trọng của quá trình in ấn, thể hiện một cách tự nhiên qua các công đoạn, trong bản thân cách thức sáng tác, lập phác thảo, dự tính thao tác chế bản, số lớp in: tách các màu, các loại nét và mảng… Với mối liên hệ đó, các giai đoạn trong quy trình tỏ rõ vai trò làm hoàn thiện tác phẩm, chứng minh kỹ thuật và nội dung – hình thức tác phẩm là những vấn đề không thể tách rời.

Có thể thấy rõ qua quy trình in tranh dân gian của nước ta, khi nó đòi hỏi giữa nghệ nhân khắc ván và nghệ sĩ vẽ mẫu sự ăn ý. Việc chuyển bản vẽ mẫu lên gỗ khắc là nguyên nhân chính, vì nó cần sự chu đáo, đảm bảo được cả mặt kĩ thuật và nghệ thuật. Kích thước của ván khắc phải có kích thước được tính toán để việc in tranh tiếp sau đó thuận tiện nhất. Từng bước như vậy, tạo ra tính nhiều giai đoạn của công việc và tính thực nghiệm trong từng khâu sáng tạo.

Tính nhiều giai đoạn giống nhau trong tất cả kĩ thuật chất liệu khác nhau: gồm nhiều bước tiến hành không thể thay thế. Sự khác nhau về chi tiết hay thứ tự phụ thuộc vào đặc tính của mỗi loại hình. Hầu hết các kĩ thuật chất liệu đều phải trải qua việc thực hiện những công việc như sau:

Bước chế bản thực hiện tạo bản khắc/trổ trên vật liệu tạo bản;

Bước lăn/bôi mực thực hiện với mực hay màu in phù hợp để hình ảnh sẵn sàng cho việc in;

Bước in thực hiện với lực ép lớn và giấy in phù hợp, chuyển hình ảnh từ bản khắc/trổ lên bề mặt giấy.

Bất kì một bước nào nếu thiếu đi, sẽ khiến quy trình in không hoàn tất, không tạo ra được ấn phẩm. Điều này cho thấy sự quan trọng của tính chất nhiều giai đoạn trong quy trình in ấn. Như một hậu quả kéo theo, tính chất thực nghiệm khi đó cũng không thể được đảm bảo, ảnh hưởng trực tiếp đến tác phẩm, không mang lại được đặc trưng loại hình.

Tính nhiều giai đoạn, phụ thuộc vào thực nghiệm, được phản ánh qua sự khác nhau ở một mức độ tương đối giữa các bản in trong một tập tranh. Điều đó có nghĩa là, với cùng một cách chế bản, thì cách dùng mực và in khác nhau tạo ra kết quả khác nhau: màu sắc khác nhau, chất màu khác nhau… Mỗi bước trong quá trình in ấn luôn có thể xảy ra sai sót, khiến phác thảo ban đầu trở nên hoàn toàn khác so với kết quả cuối cùng. Tác phẩm chịu sự biến đổi qua các bước khác nhau đó, trở nên khá phức tạp cho việc truy nguyên kỹ thuật chỉ bằng cái nhìn. Hầu hết các sách hướng dẫn thực hành đều chú trọng đến yêu cầu kỹ thuật để đảm bảo chất lượng tác phẩm. Nhưng do tính thực nghiệm thể hiện bất kì lúc nào trong quá trình sáng tác, mỗi bản in trong cùng một tập tranh trên nguyên tắc đều là bản gốc, nên tác giả có thể thay đổi trong phạm vi cho phép để diễn đạt ý tưởng.

những cánh chim non xoay tròn trong gió

Thứ Sáu, 10 tháng 2, 2017

Một số tính chất tác động đến ấn phẩm