Chưa bao giờ tôi thấy người phụ nữ trong gia đình là quan trọng như lúc này. Đàn ông là phái mạnh nhưng thật ra lại bị đàn bà kiểm soát. Đi từ thế giới có người thân còn sống đến thế giới có người thân đã mất là một trải nghiệm rùng mình nhất. Tôi phải rùng mình vì tính nữ của thế giới này: sự õng ẹo, sự làm giá, sự chua ngoa và sự xâm chiếm của đàn bà. Những người đàn ông sống với nhau thật ra chỉ là con cờ trong ván cờ những người đàn bà đang chơi mà thôi.
Có câu chuyện thế này, cô vợ có tính bòn công bảo với chồng rằng đi nhờ anh sửa cái bồn nước. Người nhà thì chắc chẳng công thợ gì nặng nề đâu. Người chồng đến nhà anh nhờ cậy, anh nhìn em không nói. Trong nhà có tiếng chân vọng ra: bịch bịch bịch. Người anh khe khẽ lắc đầu bảo hôm nay còn bận. Thế rồi chị dâu đon đả dọn cơm, bảo em ở lại chớ về. Ván này vợ trẻ thua vợ già. Cách tốt nhất để có được bồn cho con tắm là chi tiền ra, anh em có ruột nhưng mà vợ là cái khóa mở bằng tiền.
Ván cờ thứ hai ở cấp cao hơn, kịch tính hơn nhiều vì vốn dĩ còn 1 mẹ già là con sông bồi lở theo thời. Mẹ già thì đã già lắm rồi, đi chống gậy mà còn ngã, gân cốt chẳng dùng được nữa. Mẹ già vốn ở với ai thì người ấy được tiền. Mẹ là kho tàng không bao giờ cạn mà. Mẹ ở với em thì em được đất cất nhà. Mẹ ở với anh thì anh được quá biếu xén. Nhưng mẹ đôi khi không phải là trái ngọt. Trái có chín nhiều khi hãy còn chua. Mẹ bệnh thì em chẳng muốn trông, con dâu trẻ tay việc cơ quan tay quàng con nhỏ nên vợ chồng son đẩy mẹ lên vợ chồng già. Cái cơ duyên trời định khó ngờ vì chị dâu làm y tá. Thế thì thôi vợ em đã thắng. Mẹ nằm bệnh thì có hề gì, vẫn quà bánh đem đến thường xuyên, nhưng rồi vợ anh lại nghĩ lỡ mẹ chết ở chỗ mình thì sao. Lợi cho chúng nó quá. Một đêm trằn trọc.
Mẹ già sống thanh thản, sáng hôm sau khỏi bệnh. Ai mà ngờ được. Mẹ lại về với con với cháu... nhỏ. Thế là mẹ để tiền bạc quà bánh thập phương đem biếu lại nơi con lớn. Chị dâu mừng hú: tương lai thể nào mẹ cũng để lại sổ tiết kiệm hay chí ít thì cái nhẫn vàng. Chị đem ra nói với chồng. Chồng thương mẹ thì gắt, chị ôn tồn nhỏ nhẹ: thì mình cứ giữ hộ mẹ, nhỡ mẹ cần thì lại đem ra. Chính danh của mẹ nhưng con cầm hờ. Mẹ già ơi mẹ già, mẹ khi lở khi bồi làm ván này em dâu không đánh mà thua. Thế mới là kém phần phúc lộc của các cháu.
Thời gian dần qua, mẹ thì càng già, mà càng già thì càng yếu, như trái bóng xì hơi người ta đặt đâu nằm đấy, không tung tẩy đi được. Em dâu sắp đẩy được mẹ già già tấn trách nhiệm lên cho chị dâu, thì anh chồng lăn đùng ra chết. Một cái chết sững sờ đầy đau đớn. Mẹ thương con lá xanh rơi trước lá vàng. Em giật mình gia đình mình có gene ung thư ác tính. Con dâu lớn ra vào như hình nộm, bần thần mất hết linh hồn. Con dâu nhỏ đau đáu nổi sợ mê tín, sợ mẹ già chịu đựng không thấu mà tắt thở thì hết làm ăn. Thế là các bà vợ lại chơi một ván bài mới.
Thôi thì mẹ thương anh, mẹ lên ở nhà anh mà thắp hương cho anh, làm chỗ dựa cho chị. Con dâu nhỏ một phát đẩy mẹ chồng lên nơi đau đớn khi tinh thần mẹ già lẫn thẫn. Con dâu lớn tay bế con tay nâng mẹ, mắt thì khóc, đầu thì chào. Người viếng ra vào nườm nượp. Con dâu nhỏ tay nước tay khăn lau dọn tiếp đãi đầy vẻ ân cần. Một nhà đầy nước mắt, tay em giỏi tay em đầy li tách. Chợt nghĩ thế chưa trôi, em dâu bảo chồng ra tỏ vẻ người đàn ông. Chết cha còn chú, chết mẹ bú dì, để chú giúp nuôi cháu còn thơ dại. Nhà chú giờ cũng neo người, không có công thì thôi có của, cháu cần ăn học chú sẽ lo.
Không sợ, quả là cháu không sợ, chú không sợ, vợ chú không sợ, vợ bác không sợ, không sợ gì cái khó, cái khổ. Thế nhưng mẹ già lại sợ. Mẹ già trộm nghĩ đến mình ngày xưa, khi mang nặng đẻ đau, nuôi con nát xương lòi da ra, mẹ già đây phải vì già mà ra bã. Mẹ sợ chị trúng kế em, con trai mang tiếng đần nên mẹ phải tính. Cuối cùng thì mẹ giật cả bàn cờ vào nước. Mẹ bảo mẹ buồn đứt cả ruột gan, mẹ không muốn ở với đứa nào nữa, nhìn con nhìn cháu rồi nhớ rồi quên, nên mẹ vào dưỡng lão. Tiền bạc còn bao nhiêu từ nay về sau mẹ cho nhà nước, chia cho người nghèo, người khổ, người già, trẻ mồ côi. Rồi người ta nuôi mẹ đến chết, lo áo quan mộ huyệt, các con không cần thết cỗ trăm ngày. Mẹ nói rồi mẹ làm thật. Thế là đứt cả tơ lòng.
Em dâu ngồi hận cái miệng hại cái thân, lỡ hứa cho cháu rồi thì giờ còn mỗi hạt máu cũng phải chia. Vốn dĩ định bỏ đi con săn sắt mà bắt con cá rô, mẹ đang ở với mình bỗng có hắt hơi nhảy mũi thì một chuyến ô tô là lên nhà chị. Bây giờ mẹ đi, tiền thành phung phí. Phí ơi là phí! Còn chị về đêm ngồi trước bàn thờ chồng mặt mũi bơ phờ mà lòng mang cả bồ suy tính. Chị tính không thể để chồng chị mất mạng mà mất cả danh dự quý hơn bạc vàng. Chị tính cả đời mình núp bóng chồng mà tô vẽ, giờ chồng chết cũng không thể vì thế mà chơ vơ. Thế là chị quyết, kì này chị cho vợ chồng cô chú biết anh có chết thì chị hãy còn thiêng. Tháng tháng, ngày ngày, cúng chay, cúng mặn, cỗ bàn nho tỏ, chị đều để phần gửi về cho nhà cô chú. Ấy là phép lịch sự mà chị học ở chồng, chắc khéo cho người ta biết mình vẫn mong một bề nương tựa. Anh em quý ở tấm lòng chứ không phải vài đồng tiền nhỏ, một khoản chi to. Cháu nó còn bé như gạo tẻ phải nấu mới thành cơm, đó là cả một quá trình. Một bước đi bất thình lình mà vợ em thua về mãi mãi.
Còn phần mẹ già, trước khi đi mẹ tới bàn thờ con mà khóc. Mẹ thương con, mẹ thương mình. Cũng vì vậy nên mẹ phải làm hết sức. Mẹ đâu để chúng mày xỏ mẹ. Mẹ khấn thế này: Con ơi con, mẹ vẫn còn tinh lắm, hệt ngày xưa, không tinh thì ngày xưa làm sao tao quản được thầy mày, quản cả chúng mày hả con!
